Η φτώχεια και η ανισότητα μέσα στις τοπικές κοινωνίες και ο θεσμός του Καλλικράτη

Abstract

Σκοπός της εργασίας είναι η εξέταση, στην κλίμακα της τοπικής κοινωνίας, ενός σύγχρονου ζητήματος που γνωρίζει εκρηκτικές διαστάσεις στην Ελλάδα κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, τη φτώχεια. Κατά την ίδια χρονική περίοδο μία μεγάλη Διοικητική Μεταρρύθμιση, το Πρόγραμμα Καλλικράτης, έρχεται να εξοπλίσει τις τοπικές κοινωνίες με νέα μέσα και σύγχρονα εργαλεία, ώστε να κινητοποιήσουν το αναπτυξιακό δυναμικό και να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές ανάγκες. Κεντρικό θέμα προς διερεύνηση αποτελεί ο βαθμός αξιοποίησης των νέων αυτών εργαλείων από τις τοπικές κοινωνίες, το όφελος που αποκόμισαν και ο βαθμός σύμπλευσής τους με κεντρικές επιλογές εξόδου από την οικονομική κρίση. Η συγκριτική εξέταση των μεταβολών του περιφερειακού εισοδήματος, της υλικής στέρησης, της φτώχειας και ανεργίας μεταξύ των Περιφερειών, δείχνει διαφορετικής έντασης συνέπειες στις Περιφέρειες της χώρας, λόγω της ύφεσης, αν και παντού παρατηρείται δραματική επιδείνωση της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης. Αν και το παραδοσιακό μοντέλο των περιφερειακών ανισοτήτων διατηρείται, η ποικιλία των εξελίξεων κοινωνικών και οικονομικών, μεταξύ των Περιφερειών καθιστά δύσκολο τον σχεδιασμό πολιτικών υποστήριξης κεντρικά. Είναι γενικά παραδεκτό ότι η Αυτοδιοίκηση έχει προνομιακή θέση στον σχεδιασμό μέτρων αναπτυξιακής και κοινωνικής πολιτικής, λόγω καλύτερης γνώσης των τοπικών αναγκών. Ωστόσο διαχρονικά έχει διαπιστωθεί ότι η απουσία σχεδιασμού ή/και ο προσανατολισμός του στον τομέα των τεχνικών έργων, υπονομεύει ειδικά την ανάπτυξη ενός τοπικού συστήματος κοινωνικής προστασίας με «bottom up» χαρακτήρα, αντί του κλασικού κεντρικού «top down» σχεδιασμού. Το Πρόγραμμα Καλλικράτης έφερε μεταξύ άλλων και τη θεσμοθέτηση του Πενταετούς Επιχειρησιακού Προγραμματισμού στην Αυτοδιοίκηση, ενός σύγχρονου διοικητικού εργαλείου, για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητάς της, στοιχείο που αποτελεί κεντρικό στόχο και της ίδιας της Μεταρρύθμισης. Από την εξέταση τριών Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της πρώτης περιόδου εφαρμογής 2012-2014, ωστόσο, δεν προκύπτει ότι οι τοπικές αρχές κατάφεραν να επωφεληθούν σημαντικά από το νέο αυτό εργαλείο απαντώντας αποτελεσματικά στις εκρηκτικές κοινωνικές ανάγκες. Ο επιχειρησιακός προγραμματισμός μετατράπηκε σε χρονο-οικονομικό προγραμματισμό τεχνικών έργων. Ελάχιστα συνέβαλε στην ενεργοποίηση της τοπικής ανάπτυξης και στην κοινωνική προστασία των ευάλωτων ομάδων. Τα αίτια εντοπίζονται τόσο σε χρόνια προβληματικά χαρακτηριστικά της διοίκησης, όσο και στην προσκόλληση στο παραγωγικό –αναπτυξιακό μοντέλο της προ κρίσης εποχής, σε εγγενή δομικά χαρακτηριστικά των νέων Περιφερειών και κυρίως σε μεταγενέστερες ρυθμίσεις που επηρέασαν το πνεύμα του Προγράμματος Καλλικράτης.

The aim of the study is to examine a contemporary issue of poverty at the level of the local community. Poverty has been increasing dramatically in Greece, during the period of economic crisis, while at the same time a wide Administrative Reform, the Kallikrates Program, is being applied in order to equip local communities with new and modern tools, so as to enable development potential and address social needs. A central issue that needs to be investigated is the degree of utilization of these new tools by the local communities, the benefit gained and their level of consistency with the central state options for exiting the economic crisis. Comparative analysis of changes in regional income, material deprivation, poverty and unemployment between the Regions, shows impact of different intensity in different Regions, due to the recession. However, there is a dramatic deterioration of the socio-economic situation everywhere. While the traditional model of regional disparities is maintained, the variety of social and economic development between the regions makes it difficult to design policies supported by the state centrally. It is generally accepted that the local government is in a privileged position regarding the design of development and social policy measures, based on their better knowledge of the local needs. However, over time it has been found that the lack of planning and / or orientation towards the field of technical projects, specifically undermines the development of a local system of social protection with “bottom up” character, instead of the classic central “top down” design. The Kallikratis program brought, between others, the institutionalization of a Five-year Operational Program in Local Government, a modern administrative tool aiming to ensure its effectiveness. The central objective of this Reformation is efficiency. However, the examination of three Regional Operational Programmes of the first implementation period 2012-2014, shows that the local authorities have failed to take advantage of this new tool in order to cope effectively with the ever-growing social needs. The operational planning turned into financial scheduling of technical projects. It did not contribute significantly in the activation of local development and in the social protection of vulnerable groups. The causes identified are long-term problematic features of public administration, the adherence to the pre-crisis productive - development model , the inherent structural features of the new Regions, and especially in subsequent regulations that affected the spirit of the Kallikrates Program.