Στην διατριβή αυτή εξετάζονται οι προσδιοριστικοί παράγοντες της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα με ιδιαίτερη έμφαση στους οικονομικούς, στους κοινωνικούς αλλά και σε αυτούς που αφορούν στον τρόπο ζωής των Ελληνικών οικογενειών. Απώτερος σκοπός της έρευνας είναι η αξιολόγηση διαφόρων πολιτικών τιμολόγησης των τροφίμων ως μηχανισμού διαμόρφωσης του καταναλωτικού προτύπου της οικογένειας και κατ’ επέκταση του τρόπου διατροφής των παιδιών.
Όπως σε πολλές δυτικές κοινωνίες, έτσι και στην Ελλάδα ο πληθυσμός γίνεται ολοένα και πιο υπέρβαρος κάτι που αφορά τους ενήλικες αλλά κυρίως τα παιδιά. Η εκτεταμένη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 2, δείχνει ότι υπάρχει μια πληθώρα παραγόντων που έχουν συμβάλει στην ταχεία αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας, στους οποίους περιλαμβάνεται και το διατροφικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά. Σε αντίθεση με τους ενήλικες που έχουν την ελευθερία να κάνουν τις δικές τους επιλογές σχετικά με την ενεργειακή πρόσληψη και δαπάνη, οι επιλογές του παιδιού περιορίζονται από το διατροφικό περιβάλλον που δημιουργείται από τους γονείς. Κατά συνέπεια, οι κυβερνητικές πολιτικές και παρεμβάσεις που στοχεύουν στην μείωση της παιδικής παχυσαρκίας θα μπορούσαν να επικεντρωθούν σε μεθόδους που μπορούν να αλλάξουν το περιβάλλον αυτό. Η διατριβή εστιάζει στην κατανόηση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων που σχετίζονται με την διατροφή, καθώς επίσης στην χάραξη και αξιολόγηση των πολιτικών τιμολόγησης που μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις αυτές. Ειδικότερα, εξετάζει τη χρήση των πολιτικών τιμολόγησης τροφίμων ως ένα πολλά υποσχόμενο μηχανισμό δημιουργίας κινήτρων στους γονείς για μια πιο υγιεινή διατροφική συμπεριφορά.
Τα βασικά ερωτήματα στα οποία προσπαθεί να απαντήσει η παρούσα διατριβή είναι τέσσερα. Πρώτον, κατά πόσο οι πολιτικές τιμολόγησης των τροφίμων, όπως είναι ο φόρος λίπους (αύξηση της τιμής) ή η επιδότηση (μείωση της τιμής), μπορούν η κάθε μια ξεχωριστά ή συνδυαστικά να αλλάξουν την αγοραστική συμπεριφορά των γονέων. Δεύτερον, αν η αγοραστική συμπεριφορά των γονέων επηρεάζεται από τις προτιμήσεις των παιδιών ιδιαίτερα όταν εφαρμόζονται οι παραπάνω αναφερόμενες τιμολογιακές πολιτικές. Τρίτον, κατά πόσο η παροχή πληροφοριών σχετικά με την εφαρμογή των πολιτικών τιμολόγησης τροφίμων μπορεί να επηρεάσει τις αναμενόμενες διατροφικές επιλογές των γονέων. Τέλος, αν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)/φύλο, των γονέων και των παιδιών και τις διατροφικές επιλογές.
Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι χρησιμοποιήθηκε δείγμα οικογενειών (πατέρας/μητέρα και ένα παιδί) οι οποίοι συμμετείχαν σε ένα πείραμα επιλογής τροφίμων σε συνθήκες πραγματικής οικονομικής θυσίας. Οι γονείς καλούνταν να επιλέξουν κάθε φορά ανάμεσα σε δύο είδη τροφίμων που διέφεραν ως προς την περιεκτικότητα τους σε λίπος ή ζάχαρη. Ο πειραματικός σχεδιασμός μετέβαλε τις τιμές ανάμεσα στις δύο εναλλακτικές σύμφωνα με τέσσερις πολιτικές τιμολόγησης τροφίμων: (1) μέση αγοραία τιμή, (2) επιβολή φόρου λίπους στην λιγότερο υγιεινή εναλλακτική, (3) επιβολή επιδότησης στην περισσότερο υγιεινή εναλλακτική, και (4) ταυτόχρονη επιβολή φόρου λίπους και επιδότησης.
Για να διερευνηθούν το δεύτερο και το τρίτο βασικό ερώτημα της διατριβής το πειραματικό σχέδιο περιελάμβανε μια ομάδα ελέγχου (σύγκρισης) και τρεις ομάδες χειρισμού. Έτσι οι γονείς που ανήκαν στην ομάδα ελέγχου έκαναν τις διατροφικές επιλογές χωρίς την παρουσία του παιδιού τους και χωρίς να γνωρίζουν τον λόγο διαφοροποίησης των τιμών. Οι γονείς της πρώτης ομάδας χειρισμού έκαναν τις διατροφικές επιλογές χωρίς την παρουσία του παιδιού τους, γνωρίζοντας όμως ότι οι τιμές διαφέρουν λόγω εφαρμογής συγκεκριμένων πολιτικών τιμολόγησης τροφίμων. Οι γονείς που ανήκαν στην δεύτερη ομάδα χειρισμού έκαναν τις διατροφικές επιλογές έχοντας μαζί το παιδί τους, χωρίς όμως να γνωρίζουν τον λόγο διαφοροποίησης των τιμών. Τέλος, οι γονείς που ανήκαν στην τρίτη ομάδα χειρισμού έκαναν τις διατροφικές επιλογές έχοντας μαζί το παιδί τους και γνωρίζοντας ότι οι τιμές διαφέρουν λόγω εφαρμογής συγκεκριμένων πολιτικών.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα η εφαρμογή φόρου λίπους και επιδότησης ταυτόχρονα μπορεί να ωθήσει τους γονείς σε επιλογές πιο υγιεινών τροφίμων για τα παιδιά τους. Επιπλέον, το δεύτερο σκέλος τις έρευνας αποδεικνύει ότι μπορεί οι πολιτικές τιμολόγησης να είναι αποτελεσματικές αλλά η παρουσία των παιδιών στη διαδικασία αγοράς τροφίμων μειώνει αισθητά την αποτελεσματικότητα τους. Επίσης, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η παροχή πληροφοριών στο ράφι του κάθε προϊόντος σχετικά με την εφαρμογή της εκάστοτε πολιτικής μπορεί να αυξήσει περαιτέρω την επίδραση της παρέμβασης στις επιλογές των γονιών, ακόμη και όταν το παιδί είναι παρόν κατά την διάρκεια της αγοράς. Τέλος, αν και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά σπάνια θεωρούνται σημαντικό στοιχείο στα πειράματα επιλογής, η μελέτη αυτή επιχείρησε να ενσωματώσει κάποιες σωματομετρικές και δημογραφικές μεταβλητές στο εκτιμώμενο υπόδειγμα οι οποίες αφορούν τόσο τον γονέα όσο και το παιδί. Διαπιστώθηκε όμως οτι μόνο το φύλο και ο ΔΜΣ του γονέα παίζουν σημαντικό ρόλο στην αγοραστική συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, ο πατέρας έχει 35% αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με την μητέρα να αγοράσει λιγότερο υγιεινά τρόφιμα. Επιπλέον, θετική επίδραση στην αγοραστική συμπεριφορά λιγότερο υγιεινών τροφίμων παίζει ο ΔΜΣ του γονέα, καθώς παρατηρήθηκε οτι αυξάνοντας ο ΔΜΣ, αυξάνει και το ποσοστό τον ανθυγιεινών επιλογών. Τέλος, καμία από τις μεταβλητές που αφορούν το ίδιο το παιδί δεν φαίνεται να επιδρά σημαντικά στην αγοραστική συμπεριφορά των γονέων.
This thesis contributes to economic research in behavioral, food and experimental economics. In particular, it examines the determinants of childhood obesity in Greece with special emphasis on economic and social factors. The ultimate aim of the research is to evaluate several food fiscal policies as a mechanism for nudging parents towards a healthier way of eating and consequently forming a healthy food environment for children.
Like many western societies, Greeks are becoming more and more overweight. This trend affects adults as well as children. The extended literature review, presented in chapter 2, indicates that there is a multitude of factors that have contributed to the rapid childhood obesity growth rates, including changes in the food environment where children are raised. Although adults have the freedom to make their own choices over energy intake and expenditure, the child’s choice set is limited by the environment created by the parents. Consequently, public policies and interventions targeting childhood obesity could focus on ways of changing the environment that affects children’s health behavior and weight outcomes (i.e., the food environment created by their parents). Thus this doctoral thesis tries to partly understand the decision process underlying parental food choices and determine whether food fiscal policies can alter parental food choice behavior towards a healthier eating behavior.
There are four key questions that this thesis attempts to answer. Firstly, can food fiscal policies, such as fat tax (price increase) or subsidy (price reduction), either separately or in combination, alter the purchasing behavior of parents when they have to choose products for their kids? Secondly, can children’s pestering power affect parental purchasing behavior when the aforementioned fiscal policies are adopted? A motivation for this objective is to assess the importance of taking into account the fact that children may have some decision power within the household. Thirdly, does the provision of information regarding the implementation of food fiscal policies influence parental food choices? And finally, are there correlations between parental and children’s Body Mass Index (BMI) or gender and food choices?
To answer the above research questions, a sample of families (father/mother and a child) participated in a food choice experiment with real economic incentives. Parents were asked to choose between two food alternatives that differ in their fat or sugar content. The experimental design included four within- and four between-subjects treatments. The first question is answered by the four within-subjects treatments. The four within-subjects treatments correspond to the price variations caused by the four fiscal policies: (1) a baseline scenario of market prices, (2) a fat tax, (3) a subsidy, and (4) a fat tax and subsidy applied simultaneously (the both treatment).
The four between-subjects treatments vary the decision environment in order to investigate the second and third main questions of the thesis. The experimental design involved parents being randomly assigned to a control group (comparison) and three treatments. Parents belonging to the control group went through the choice tasks without the presence of their child and without knowing why there are differences in the food prices of the products presented to them. Parents in the first treatment made the food choices without the presence of their child but knowing that prices vary due to the implementation of food fiscal policies. Parents in the second treatment made the food choices with their child but without knowing why prices differ. Finally, parents in the third treatment made the food choices with their child and knowing that price variations correspond to the implemented food fiscal policies.
Results suggest that implementing a fat tax and a subsidy simultaneously can nudge parents to choose healthier food products for their children. The child’s influence on parents’ choices is investigated by allowing children, in one treatment, to interact with their parents. Results indicate that fiscal policies can be effective in nudging parental health behavior but that children’s pestering power can reduce the effectiveness of such policies. The role of information was examined by providing information regarding the implemented fiscal policy. Results indicate that provision of information can further increase the impact of the intervention on parents’ choices, even when the child is exercising his/her pestering power. Finally, although socio-demographic characteristics are rarely considered an important element of a utility formation in a choice experiment, this study attempts to incorporate anthropometric and demographic variables (which concern both the parent and the child) into the estimated model. After controlling for parental and child’s BMI and gender, results suggest that only parental BMI and gender play a significant role in purchasing behavior. Specifically, fathers have a 35% higher likelihood of purchasing unhealthier food products than mothers. Moreover, it is observed that as the parental BMI increases, the percentage of unhealthier choices increases as well. Finally, none of the variables related to the child appear to have significant effect on parental purchasing behavior.
