Η ερημοποίηση, δηλαδή η εγκατάλειψη και η υποβάθμιση των εδαφικών πόρων, αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα του 21αιώνα, με σημαντικές κοινωνικό-οικονομικές συνέπειες.
Έχοντας, υπόψη λοιπόν το μεγάλο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η υποβάθμιση της γης στην Κρήτη, η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την μελέτη της υφιστάμενης περιβαλλοντικής κατάστασης σε περιοχή του Νομού Ρεθύμνου, δηλαδή την αναγνώριση των περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών στην ερημοποίηση και την μελέτη των αιτίων που οδήγησαν στην υποβάθμιση των εδαφικών πόρων, έτσι ώστε να αναγνωρισθούν οι λανθασμένες τεχνικές χρήσης γης και να προταθούν οι καταλληλότερες τεχνικές για το μέλλον.
Σύμφωνα με τα αναλυτικά δεδομένα του δείκτη ΕSAI, το 70,4% της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από κρίσιμες στην ερημοποίηση περιοχές και ειδικότερα από κρίσιμες ΠΕΠ (C2), οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 46,1% τη περιοχής. Τα σημαντικότερα αίτια που οδήγησαν στην υποβάθμιση και ερημοποίηση των εδαφικών πόρων στη περιοχή μελέτης, ήταν η εντατικοποίηση και η εκμηχάνιση της γεωργίας, με σκοπό την άμεση και ταχύτερη εφαρμογή των τεχνικών καλλιέργειας για την επίτευξη περισσότερων γεωργικών προϊόντων και την αύξηση του αγροτικού εισοδήματος. Ειδικότερα, η εντατικοποίηση της γεωργίας είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της ελαιοκαλλιέργειας η οποία επεκτάθηκε σε ευαίσθητες λοφώδεις περιοχές καθώς και σε συνδυασμό με την εφαρμογή λανθασμένων καλλιεργητικών τεχνικών, οδήγησε σε διατάραξη του οικοσυστήματος και μείωση της βιοποικιλότητας.
Μεταξύ των τριών εξεταζόμενων σεναρίων χρήσεων γης (ακαλλιέργεια ελαιώνων, αειφορική βόσκησης, αναβλάστηση βοσκοτόπων με πυρκαγιά), το αποτελεσματικότερο μέτρο προστασίας των βοσκοτόπων από την ερημοποίηση, ήταν η αειφορική βόσκηση, η εφαρμογή της οποίας, μείωσε τις ιδιαίτερα κρίσιμες ΠΕΠ (C3+C2) κατά 25%. Αντίθετα, η αναβλάστηση των βοσκοτόπων με πυρκαγιά, οδήγησε σε αύξηση των ιδιαίτερα κρίσιμων περιοχών στην ερημοποίηση (C 3) κατά 26,4%, φανερώνοντας έτσι τις καταστροφικές συνέπειες των πυρκαγιών στην υποβάθμιση των εδαφικών πόρων.
Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης, τα σημαντικότερα μέτρα προστασίας των εδαφικών πόρων από την υποβάθμιση, είναι η αειφορική βόσκηση, ο εξορθολογισμός της εκτατικής κτηνοτροφίας καθώς και η παράλληλη ανάπτυξη της βιολογικής κτηνοτροφίας. Η εφαρμογή κοινωνικών –οικονομικών μέτρων για τη διατήρηση του αγροτικού πληθυσμού στις γεωργικές περιοχές , με σκοπό την αναβάθμιση του γεωργικού τομέα στις εγκαταλελειμμένες αγροτικές περιοχές, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, και της ισορροπίας του οικοσυστήματος.
Desertification is one of the most severe environmental issues of the 21 century with significant economical and social consequences.
This paper aims to study the existing environmental situation in the area of Rethymno namely the identification of environmentally sensitive areas to desertification and study the causes led to degradation of soil resources in order to recognize the wrong land use techniques and propose the most suitable techniques for the future.
According to analytical data of the index ESAI, 70.4% of the study area is characterized as critical areas in desertification and particularly as ESAs (C2), which represent 46.1% of the area. The main causes of the deterioration and desertification of land resources in the study area was the intensification and mechanization of agriculture, for immediate and rapid implementation of cultivation techniques to achieve more agricultural products and increase farm income. In particular, the intensification of agriculture has resulted an increase in olive cultivation, which was extended to vulnerable hilly areas and in conjunction with the application of incorrect farming techniques led to a disruption of the ecosystem and reducing biodiversity.
Among the three examined cases of land use (non cultivation groves, sustainable grazing pasture, and use of fire for new vegetation), the most effective measure to protect land from desertification, was sustainable grazing, the application of which reduced the highly sensitive ESAs (C3 + C2) by 25%. However, the regeneration of land by fire has led to an increase in highly critical areas to desertification (C 3) by 26.4%, thus revealing the devastating effects of fires in the degradation of soil resources
According to the characteristics of the study area, the most important measures to protect land resources from degradation, the sustainable grazing extensive rationalization of farming and the simultaneous development of organic farming. The implementation of socio-economic measures to maintain the rural population in agricultural areas, to upgrade the agricultural sector in the abandoned rural areas, conservation of biodiversity and ecosystem balance.
